برنامه زندگی در کلام امام علی(علیه السلام):بیانی کوتاه در شرح خطبه متقین از نهج البلاغه شریف، سید ضیاء الدین صالحی خوانساری، چاپ اول:1379،تعداد، 3000 نسخه،ناشر:بنیاد نهج البلاغه
خطبه متقین در نهج البلاغه،از سخنان پر شور،حماسی و آسمانی علی(علیه السلام)است که در آن هدف رساندن زمینیان به برترین مقام در میان مخلوفات است.این خطبه را امام علی(علیه السلام)،اما متقین،به درخواست همام که از پیروان مخلص علی بود و«مردی عابد،بی‌رغبت به دنیا و اهل سلوک»بیان می‌دارد.
ماجرای پاگیری این خطبه،ادامه و پایان آن شگفت انگیز است و داستان آن را همه می‌دانند.اما درک و هضم معانی و مفاهیم بلند آن از توان اکثر به اتفاق افراد حتی در برترین رده‌های ایمان خارج است و فقط افراد گزیده می‌توانند بار آن را تحمل کنند.به همین دلیل امام در آغاز از پاسخ به درخواست همام که بیان ویژگیهای متقین است امتناع می‌ورزد،و پس از اصرار،کوتاه سخن می‌گوید اما با پا فشاری سائل آن چه را باید بیان می‌کند که همام در پایان در این بیانات فانی می‌شود و دم در می‌کشد.و مولا علی(علیه السلام) می‌فرماید که من عاقبت کار را مشاهده می‌کردم.
شارح خواسته بیان امام را برای اهل آن از طوایف مختلف فکر، استعداد و اندیشه بازتر کند تا هر ظرفی،مظروفی بیابد.
نهج البلاغه پارسی،مترجم: سید جمال الدین دین پرور،ویراستار سیروس صدوقی،چاپ اول: 1379،تعداد:10000 نسخه، ناشر:بنیاد نهج البلاغه
در چند سال اخیر،باب ترجمه نهج البلاغه شریف گرمایی خاص یافت و تاکنون چندین نفر در ظرف سالهای کمی برگردان خود از متن عربی را به دوستداران امام(علیه السلام) عرضه کرده‌اند که اتفاق خوش یمنی است اما چه خوب است از این ترجمه‌ها ارزیابی همه جانبه صورت گیرد تا نارسایی‌های احتمالی در آینده مرتفع و قوت‌ها،قوام یابد.روشن است که«بنیاد نهج البلاغه»می‌تواند این کار را دنبال کند.
اما مدیر این بنیاد آقای دین پرور نیز در سال 1379 ترجمه خود را به پارسی چاپ و منتشر کرد.وی در مقدمه می‌نویسد:«یکی از اهداف بنیاد،تهیه ترجمه‌ای متین و آهنگین از نهج البلاغه به زبان فارسی بود که محتوا و روح کلام امیر مؤمنان علی(علیه السلام)را با بیانی رسا و آشنای زمان با آمیزه‌ای از بلاغت در دیدگاه نسل معاصر بگذارد تا در آن فضای فرهنگ علوی و دنیای پر شور و جذاب انسانی قرار گیرند و خود را بر اساس آن بسازند.»
در حقیقت با این کلمات به نوعی به بیان روش کار و ویژگیهای ترجمه‌اش می‌پرداد.و اضافه می‌کند که«پس امانت در ترجمه ایجاب می‌کند کلام امیر المؤمنین علی(علیه السلام)طوری بیان شود که شبهه ایجاد نکند و بر خلاف واقع مطلبی را منعکس نسازد.این جا ترجمه تحت الفظی،رعایت امانت نیست اگر نگوییم خیانت و خلاف حقیقت است.»
و به ویژگی دیگر کارش اشاره دارد:«در هر صورت این قلم ترجمه را،برگردان متن و محتوا بر اساس فرهنگ و ادب پارسی قرار داده است و همه تلاشش بر این بوده که تا حد ممکن به ژرفای کلام امام دست یابد و با استفاده از شروح و دیگر منابع، در ارائه و نمایش کلام امام توفیق پیدا کند.»
این نسخه دارای متن عربی و فارسی(ترجمه آن)است که با مقدمه علامه شریف رضی و برگرد آن آغاز می‌شود.و از خطبه اول درباره آفرینش آسمان و زمین و آدم وارد کلام مولا علی می‌شویم.
آقای دین پرور در سراسر ترجمه خویش از خطبه‌ها،دست نوشته‌ها (نامه‌ها)و سخنان حکمت آمیز و پندهای امیر مؤمنان علی، عنوانهای فرعی در میان کلام و نوشته قرار داده و به نوعی هر خطبه یا نام را تقسیم موضوعی کرده است. همان طور که برای هر سخن حکمت آمیز آن حضرت نیز عنوان گذاشته است تعداد خطبه‌های این نسخه 239،نامه‌ها 79 و سخنان حکمت آمیز و پند 479 مورد است. و تعلیقات کوتاهی هم باری خطبه‌ها دارد.
عدل الهی و عدالت بشری در نهج البلاغه،سید ابراهیم سید علوی،چاپ اول:1379،تعداد 5000 نسخه،ناشر:بنیاد نهج البلاغه
«عدل»از اصول اعتقادی شیعه است و«همان گونه که بر اساس دلایل عقلی و شواهد نقلی به وحدانیت خداوند عقیده داریم،به عدالت و دادگری او و به طور کلّی به حسن عدل و داد و قبح ظلم و بیداد نیز معتقدیم.»
و معتقدیم:«عدل الهی در همه شئون وجود و در تمام مراحل هستی،تجلی دارد؛اعم از عالم تکوین و خلقت یا در تعالیم، مقررات و قوانین تشریعی و وضعی.»
به هر حال،یکی از نمونه شاخص عدالت در عالم هستی به ویژه در میان انسانها امام علی(علیه السلام) است که نمودی از عدل الهی را در رفتار فردی و جمعی خود،در هنگام حکومت و در رفتار با پدیده‌های هستی به طور کلی در بر دارد.مؤلف محترم در این اثر تلاش می‌ورزد تا «عدل الهی و عدالت بشری را از دیدگاه نهج البلاغه مولای متقیان علی(علیه السلام)به مثابه درسی از اصول دین پی بگیرد.»
نویسنده در مقدمه می‌گوید:«ما در این بحث کلامی و عقیدتی، شیوه‌ای نو پیش گرفتیم و عدل الهی را به عدالت بشری ربط داده و از آن روزنه‌ای به این گشوده‌ایم و از طریق معرفت ذات ذو الجلال به حیات کامل انسانی در این دنیا،که زمینه کمال و حیات ابدی او را فراهم می‌آورد،بابی می‌گشاییم.»
علاوه بر مقدمه که بحثی است مؤجز درباره خیر محض بودن خداوند و منزلت تکلیف انسان،در فصل اول«عدل الهی»را با موضوعهای:مفهوم عدل،عموم عدل،عدل و آزمایش،عدل محض،عدل و رزق،عدل،حق، وظیفه،عدل و استحقاق،عدل و محشر،عدل و فضل،انتقام از ظلم و دعا در حق رسول(صلی الله علیه و آله)پی می‌گیرد و در فصل«عدالت بشری»،ضمن تعریف عدالت و این که عدالت پایه ایمان است به بحث درباره عدالت و زمامداری و مسائل اطراف آن با استفاده از کلام امام علی(علیه السلام)در نهج البلاغه می‌پردازد و سرانجام ضمن گریزی به عدل محمدی(صلی الله علیه و آله)،تصویری از«سیمای عدل مهدی(عجل الله تعالی فرجه)»به دست می‌دهد.
حکمت اصول سیاسی اسلام: ترجمه و تفسیر فرمان مبارک علی(علیه السلام) به مالک اشتر،ترجمه و تألیف: علامه محمد تقی جعفری،چاپ سوم:1369،تعداد: 5000 نسخه،ناشر:بنیاد نهج البلاغه
فرمان امام علی(علیه السلام)به مالک اشتر نخعی هنگامی که او را برای فرمانداری ولایت مصر می‌فرستد، به عنوان منشور حکومت و فرمانروایی معروف است و تاکنون به صورتهای گوناگون منتشر شده است و بسیاری از همین فرمان،اصول حاکمیت اسلامی،وظایف حکومت در قبال مردم،مردم نسبت به حکومت،ویژگیهای حاکم،مبانی سازندگی،جنگ،صلح و تجارت و اقتصاد و…را از آن استخراج کرده‌اند.
اما مرحوم استاد علامه جعفری که در نهج البلاغه شناسی اشتهار دارد و ترجمه و شرح و تفسیر وی از این کتاب معرف حضور همگان است در این تألیف تلاش می‌ورزد تا نشان دهد که«محتویات این فرمان،اختصاصی به جامعه مصر آن دوران ندارد،بلکه بدان جهت که موضوع مدیریت در این فرمان انسان با تمامی استعدادها و امکانات و ابعادی است که در دو حوزه فردی و جمعی و در هر منطقه «آن چنان که هست»و«آن چنان که باید»مطرح است،لذا به طور جمعی می‌توان گفت:«فرمان مبارک طرق مدیریت همه انسانها را در همه شرایط و موقعیتها و همه دورانها ارائه می‌نماید.»
اما کتاب با متن کامل فرمان به عربی آغاز می‌شود و سپس برگردان فارسی آن می‌آید و در ادامه کار این فرمان را در چهارده قسمت تفسیر می‌کند که عنوانهای اصلی آن چنین است:تعریف سیاست و نظری بر تاریخ سیاسی و بر شمردن پنجاه درد بی‌درمان به عنوان نمونه‌ای از ناتوانی سیاستها و سیاستمداران معمولی از مدیریت حیات معقول انسانها، ضرورت اشتراک همه افراد جامعه در تنظیم حیات اجتماعی،مبادی تحقیق در فرمان مبارک،دستور مؤکد امام به«خود سازی»مالک اشتر،صفات کمالیه انسانی زمامدار اسلامی در ارتباط با مردم جامعه و وظایف او، شرایط فقهی زمامدار از دیدگاه اسلام،توضیحی درباره حاکمیت خداوندی و سازگاری آن با حکومت مردم بر مردم،تساوی مردم جامعه در فرمان مبارک،نوع رابطه زمامدار اسلامی با مردم جامعه،طبقات مردم در جامعه(نهادها و سازمانها)، تحقیق و بررسی هر یک از طبقات (نهادها و سازمانها)،صلح و اهمیت آن،زمامدار اسلامی باید به معاهده‌ای که می‌بندد(حتی با دشمنان)وفادار باشد و سرانجام، تحلیل سخنان امام(علیه السلام)درباره قوانین و اصول مربوط به تعهد.
فهرستهای مآخذ و مدارک و اعلام و اشخاص نیز پایان بخش این کتاب 551 صفحه‌ای است.
المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه،محمد دشتی، سید کاظم محمدی،چاپ هفدهم: 1378،تعداد:3000 نسخه، ناشر:نشر مؤسسه تحقیقاتی امیر المؤمنین(علیه السلام)
معجم نویسان نهج البلاغه در این کار با هدف محصور نکردن نهج البلاغه در موضوعات خاص و این که گنجایش موضوعات جدید در علوم و نیازهای فکری و اجتماعی روز را داشته باشد و فقط کاشف الفاظ نباشد،ماده مورد نظر سهل الوصول باشد،محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی و شیعه و سنی بتوانند از آن استفاده کنند، «المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه»خود را ساماندهی و تنظیم کرده‌اند.
از مزایای این اثر؛یکی متنی از نهج البلاغه را شماره گذاری و همراه با معجم چاپ کردند تا یابنده به آسانی به مقصد برسد و اختلاف نسخ وقتش را نگیرد.اختلاف نسخ هم در آن مشخص و میزان تکرار یک ماده نیز تعیین شده است.مؤلفان به حذف الفاظ و حروفی که نقش مهمی در مسائل و موضوعات نداشتند، پرداختند و از تکرار عبارات مشابه هم اجتناب به عمل آمد.و متن معجم المفهرس دارای عبارات تمام و کامل است،و دیگر این که تمام مخاطبان در نهج البلاغه نیز مشخص شده‌اند.
اما در جدول اختلاف النسخ چاپ شده،نسخ صبحی صالح، فیض الاسلام،ابن میثم،فی ظلال، خوئی،ابن ابی الحدید،محمد عبده،ملا فتح الله کاشانی و ملا صالح مورد نظر است که در جداول صفحه 507 تا 530 آمده است.
مزیت اصلی این اثر،همراه بودن متن عربی و برگردان فارسی نهج البلاغه با معجم المفهرس کاملش است.
نهج البلاغه،مترجم:ناهید آقا میرزایی،ویراستار:غلامحسین اعرابی،چاپ اول،1379،تعداد: 5000 نسخه،ناشر:انتشارات بهزاد
این ترجمه به نظر می‌رسد که تنها ترجمه‌ای کامل از نهج البلاغه است که توسط خانمی شیفته امام علی(علیه السلام) به فارسی بر گردانیده شده است.و این اثر را به فال نیک می‌گیریم تا به خواست و یاری خداوند،بانوان با صلاحیت مسلمان در این راه قدمهای تازه‌ای بر دارند.این ترجمه فارسی، متن عربی را نیز در صفحه مقابل خود دارد و مانند اکثر ترجمه‌ها با مقدمه جمع آوری کننده این اثر آغاز می‌شود و با فهرست خطبه‌ها(241)،نامه‌ها (79)و کلمات قصار(480)،آیات قرآن کریم،احادیث و اعلام پایان می‌یابد.
قرآن در نهج البلاغه،مؤلف: محمد تقی مصباح یزدی،نگارش: احمد محمدی،چاپ اول:زمستان 1379،تعداد:3000 نسخه، ناشر:انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)،
«آن چه در نوشتار آمده، جلوه‌هایی از حقیقت قرآن از دیدگاه نهج البلاغه و از زبان خود قرآن کریم است و خواننده،قرآن را از منظر امیر مؤمنان(علیه السلام)می‌شناسد و با عظمت آن آشنا می‌شود.همچنین در این اثر به طرح پاره‌ای از شبهاتی که از جانب برخی معاندان مطرح می‌شود و پاسخ آنها،پرداخته می‌شود.در خاتمه نیز از زبان قرآن ناطق،علی(علیه السلام)،علل و انگیزه‌های شیطانی این گونه شبهه‌ها بیان می‌گردد.»و اصل مطالب و مفاد کتاب مجموعه چند سخنرانی است که آقای مصباح در ماه رمضان دو سال 77 و 78 در قم ایراد کردند.
این کتاب در سه فصل؛جایگاه قرآن در جامعه دینی،فهم و تفسیر قرآن و قرآن و تهاجم فرهنگی تدوین شده و ذیل هر فصل مباحث متعددی در ارتباط با عنوان فصل مطرح گردیده است.
منهاج الولایه فی شرح نهج البلاغه(در 2 جلد)،ملا عبد الباقی صوفی تبریزی،تصحیح و تحقیق:حبیب الله عظیمی،چاپ اول:1378،تعداد:2000 نسخه،ناشر:آینه میراث
عبد الباقی صوفی تبریزی(متوفا به سال 1029 هجری قمری) متخلص به«باقی»و ملقب به «دانشمند»،معاصر شاه عباس صفوی بود و در شعر و ادب و فلسفه و تصوف و نوشتن خطوط نسخ و ثلث معروفیت داشت این«دانشمند» علاوه بر داشتن دیوان شعر و شرح نهج البلاغه،شرحی بر صحیفه سجادیه و تفسیری از قرآن کریم نیز از خود به یادگار گذاشته است.
وی در شرح نهج البلاغه،مشی فلسفی-عرفانی را در پیش گرفته و آن را به سخنان عارفان مستند کرده و از اشعار شاعران عارف مانند مولانا جلا الدین محمد بلخی،عطار نیشابوری و شیخ محمود شبستری استشهاد آورده است.
«عبد الباقی،مطالب نهج البلاغه را در دوازده موضوع به شرح و تفسیر کشانده و هر یک را بابی خاص قرار داده است.وی در هر باب از شرح خود،خطبه‌هایی از نهج البلاغه در آن موضوع-و در موارد کمی نیز کلمات قصار و نامه‌های حضرت امیر-را انتخاب کرده و در ابواب کتاب،پس از بیان عبارت کوتاه یا چند عبارت از خطبه مذکور به شرح و تفسیر آن پرداخته است.»
در جلد اول کتاب مصحح محترم ضمن بیان چگونگی تدوین و شروح نهج البلاغه و اشاره به برخی شروح عربی و فارسی این اثر عظیم، پیرامون اثر عبد الباقی صوفی، مباحث مبسوطی را مطرح می‌کنند که برای اطلاع خواننده مفید است؛از جمله شرح احوال و آثار شارح، شیوه کارش در این اثر و همین طور روش کار مصحح آمده است.
اما جلد اول چهار باب دارد و در آن خطبه‌های 49,152,65، 163,186,101(در باب اول)،
و خطبه‌ها 72,161,195، 178,185,213,89,95، 96,94,108,116,106، 152,198,147,154,4، 239 و 2(در باب دوم)و در باب سوم حکمت 147 و خطبه‌های 189,109,120 93 و 91 مطابق موضوع هر باب تفسیر شده‌اند.باب اول«فی تحمید الله تعالی و توحید ذاته»،باب دوم در فی نعت رسول الله و خصائص آله»،و باب سوم«فی العلم و الهدی و الدین و اوصاف اصناف العلماء»نام دارد.
و بقیه نیز در جلد دوم آمده است:
نهج البلاغه منظوم،شاعر: محمد حسین سلطانی،چاپ اول: تیر ماه 1379،تعداد:5000 نسخه،ناشر:انتشارات به آفرین- انتشارات امیر صبا.
سلطانی سعی خود را بر این نکته مبذول داشته که خطبه‌ها،نامه‌ها و کلمات حکمت آمیز علی مرتضی(علیه السلام) را در قالب ویژه نظم بریزد این کار گر چه پسندیده و وقت گیر است اما به دلیل محدودیتهایی به ویژه در خطبه‌ها و نامه‌های بلند نمی‌تواند با موفقیت جدی قرین باشد.در قالب شعر ریختن نهج البلاغه بیشتر در خطبه‌ها و نامه‌های کوتاه به ویژه در کلمات قصار امیدوار کننده‌تر است. به هر حال این تجربه نیز مشکور باد.
نهج البلاغه،مترجم:دکتر سید جعفر شهیدی،چاپ ا و ل:8 6 3 1، تعداد:10000 نسخه،ناشر: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
ترجمه دکتر شهیدی از نهج البلاغه،در نوع خود منحصر به فرد است؛زیرا تلاش کرده،تا ظرافتهای ادبی به کار رفته در اصل کتاب را تا حد امکان به فارسی روان معادل یابی کند،به ویژه وزن و آهنگ منتج از سجع را مراعات کند و بدین ترتیب شمه‌ای از لطافت و زیبایی کلام مؤلانا امیر المؤمنین(علیه السلام)را به خواننده فارسی منتقل کند و حلاوت آن را به وی بچشاند.همین روش، مترجم را موظف به آوردن جملات کوتاه و گویا کرده تا به جملات عربی نزدیک و در همان حال از حشو و اضافات در فارسی بری باشد و از نزدیک شدن به شرح نیز اجتناب ورزد.این روش در برگردان تمام خطبه‌ها،نامه‌ها و کلمات حکمت آمیز(کلمات قصار)به کار گرفته شده است.
اما کتاب افزون بر توضیح ناشر، مقدمه مترجم،استاد شهیدی،را نیز بر پیشانی دارد که در آن ضمن به دست دادن تعریفی از بلاغت و آوردن سخنان بزرگان ادب عربی درباره اوج بلاغت امام علی(علیه السلام)در نهج البلاغه،به چگونگی کار ترجمه این اثر،روش خویش در بر گردان آن به فارسی،و این که اساس کارش در ترجمه،نهج البلاغه‌ای است که «محمد عبده»مصری آن را تصحیح کرده است.
سپس مقدمه سید شریف رضی، گرد آورنده نهج البلاغه به عربی و برگردان پارسی آن آورده می‌شود.
در ادامه ابتدا 241 خطبه،بعد 79 نامه و آن گاه 480 کلمه قصیر می‌آید؛بدین صورت که رو به روی متن عربی،برگردان فارسی نهاده شده است.
در پایان نیز تعلیقات شامل؛ تعلیقات خطبه‌ها(از ص 448 تا ص 512)تعلیقات نامه‌ها(از ص 513 تا ص 536)و تعلیقات کلمات قصار(از ص 537 تا 551) آمده است.
فهرستا را نیز در پی تعلیقات تدوین کرده است:فهرست عناوین و شماره‌های خطبه‌ها و نامه‌ها، فهرست موضوعی خطبه‌ها،نامه‌ها و کلمات قصار،فهرست آیات، احادیث،اشعار عربی و فارسی و فهرست نام اشخاص،قبیله‌ها و مذاهب.ترجمه نهج البلاغه دکتر سید جعفر شهیدی 596 صفحه دارد؛نکته خاصی را که در پایان باید یاد آوری کرد؛مترجم به دلیل تقید به رعایت صناعات ادبی به ویژه سجع و این که ملتزم است تا برابر نهاده‌های فارسی را برای کلمات عربی برگزیند،گاهی ناچار است از واژه‌های مهجور و کلمات به نسبت ناآشنا و قدیمی بهره گیرد.که برای همگان معانی و مفاهیم آنها روشن نیست.
امام علی صدای عدالت انسانیت،جرج جرداق
«جرج سجعان جرداق»مسیحی لبنانی است.وی به همان اندازه در کشورهای عربی معروف است که در ایران.اما اشتهار وی در ایران فقط یک دلیل ویژه دارد؛رویکرد وی به علی بن ابیطالب(علیه السلام)و نوشتن کتابی درباره علی(علیه السلام).نوشتن این اثر که به عربی نام آن را«الامام علی،صوت العدالة الانسانیة»نهاد نامش را در سراسر جهان زبانزد کرد.البته این زمانی بود که خلاصه‌ای از کتابی را که بعدا مشروحش را به نگارش در آورد،چاپ کرد و بلافاصله به زبانهای مختلفی ترجمه و انتشار یافت.
کتاب کامل وی با همین عنوان به زبان عربی و در پنج جلد بزرگ و در بیش از 1300 صفحه با عنوانهای ذیل به علاقمندان عرضه گردید؛علی و حقوق بشر،علی و انقلاب فرانسه، علی و سقراط،علی و عصر او و علی و ملیت عربی.
انصاف باید داد که کار جرداق مسیحی اهل لبنان،اساسا نمی‌تواند در راستای کار مستشرقین مورد ارزیابی قرار گیرد،زیرا محتوای کتاب نشان می‌دهد که جرج جرداق از عمق جان به آن چه نگاشته اعتقاد دارد.گر چه این سخن به مفهوم وجود برخی اما و اگرها در کلیت اثرش از سوی یک مسلمان به ویژه شیعه نیست،اما مباحث و موضعها و نوع استدلالها و شیوه نگارش و نحوه استنتاجهای وی بسیار تازه می‌نماید و هرگز بوی تعصب و نگاه خاص از آن دریافت نمی‌شود.به علت همین دیدگاه منصفانه و عالمانه است که بزرگان شیعه مانند آیت الله شرف الدین و آیت الله العظمی بروجردی،آیت الله سید محسن حکیم و…به تحسین او برخاستند و کارش را نه تنها تأیید که تکریم کردند.
در ایران اول بار«سید هادی خسرو شاهی»به صرافت بر گردان آن به فارسی افتاد و جلد اول در شهریور ماه سال 1344 با عنوان اصلی«امام علی صدای عدالت انسانیت»منتشر شد.
و البته طی نامه‌ای که به مؤلف اجازه ترجمه هر پنج جلد را دریافت کرد.مؤلف درباره این تألیف که در ترجمه جلد اول فارسی از آن به عنوان«گفتار مؤلف»یاد شده و تاریخ پای آن چنین است:«بیروت 1 آذر 1958 میلادی»می‌نویسد:«ما کوشش کرده‌ایم که این کتاب شامل نظریات جدیدی درباره عصر علی و همچنین نظریات نوین و وسیعی در مورد عظمت و شخصیت وی باشد. و آن گاه به آن چه که تاریخ انسانیت درباره مفهوم و معنی،انسان،دارد توجه کاملی نموده‌ایم و در حدود امکان خودمان مفهوم انسان در نزد علی بن ابی طالب را با مقایسه و مقابله بین او و متفکران قرون از بعضی جنبه‌ها،توضیح دهیم و همچنین مقایسه‌ای بین اصول و
مبانی عمومی علی و مبادی و اصول انقلاب بزرگ معروف به انقلاب فرانسه به عمل آوریم.»
باز بحثهای جالبی است که به طور کلی درباره علی و سقراط به تجزیه و تحلیل می‌پردازد و«آن گاه این دو مرد را در فلسفه و اخلاق و شؤون دیگر انسانی مورد مقایسه قرار می‌دهد.»
«و بحث دیگری است که روشن می‌سازد علی با تمام وجود خود، قسمت بزرگی از عدالت عمومی جهان هستی را نشان می‌دهد و ممثل می‌سازد.»
دغدغه دیگر وی نشان دادن «مقدار وحدت و هماهنگی در شخصیت علی بن ابن طالب است که بدون آن هیچ بحثی صحیح نبوده و هیچ فکری منطقی نخواهد بود و ما درباره وحدت و هماهنگی این شخصیت،چیزهایی دریافته‌ایم که موجب شگفتی و اعجاب می‌شود.»
بحثهای دیگر جرداق در این دوره از تألیفش عبارتند از«معنی تشیع در تاریخ عربی»،«تأثیر علی در ادبیات عربی،در خلال قرون میانه»، «بررسی مخصوصی است تحت عنوان:امام علی و ملیت عربی» یاد آوری این نکات لازم است که آقای خسرو شاهی جلدهای اول، دوم(علی و حقوق بشر)،سوم (علی و اعلامیه جهانی حقوق بشر) و چهارم(علی و حقوق بشر)را به فارسی منتشر کرد.اما جلد پنجم به ترجمه«مصطفی زمانی»منتشر شد و ذیل عنوان«امام علی(علیه السلام)صدای عدالت انسانیت،جلد پنجم،علی و حوادث عصر خود»انتشار یافت.
دکتر«احمد بهشتی»در تیر ماه سال 1351 جلد آخر را با عنوان «امام علی(علیه السلام)صدای عدالت انسانیت،جلد ششم،علی و قومیت عربی»به بازار کتاب عرضه داشت.بنابر این پنج جلد تألیف عربی در قالب شش جلد در ایران نشر یافت و با استقبال بسیار زیاد روبه‌رو شد.و در پایان جلد ششم،فصلی باز شده و در آن آرای عده‌ای از صاحب نظران و دانشمندان ایرانی و غیر ایرانی درباره این کتاب آمده است.
فصل ما قبل پایانی جلد ششم اختصاص دارد به موضوع«اروپائیان و امام»که در آن ضمن آوردن دیدگاه برخی از دانشمندان و شرق شناسان غربی درباره امام علی(علیه السلام)به نقد آرای «لامنس»درباره امام علی(علیه السلام)و معاویه می‌پردازد که خواندنی است و نوع نگاه و برداشت برخی از شرق شناسان را افشا می‌کند.
متأسفانه این مجموعه گرانسنگ،سالهای درازی است که تجدید چاپ نشده تا نسل جدید و جدیدتر از محتوای غنی آن بهره‌مند گردد.تجدد چاپ این اثر ضرورتی است که با آن به اجر اخروی و مزد دنیاوی خود خواهد رسید.
امام علی ابن ابی طالب(علیه السلام)، عبد الفتاح عبد المقصود،مترجم: محمد مهدی جعفری
مرحوم حضرت آیت الله سید محمود طالقانی در مقدمه اولین چاپ اول جلد آن به تاریخ«ماه رجب 1376 مطابق بهمن 35»چنین نوشته است:«در این کتاب نویسنده توانا و محقق(عبد الفتاح عبد المقصود)با بصیرت نافذی که دارد تا توانسته(مطابق نامش)درهای نوینی از تحقیق گشوده خود و دیگران را به هدف و مقصودی که دارد رسانیده با قلم آزادش پرده‌های ابهام را از میان برداشته پر ارزشترین وظیفه خدمت به جامعه اسلامی را انجام داده است.»
یادآور می‌شود که مرحوم آیت الله طالقانی،مترجم جلد اول این مجموعه به زبان فارسی است که از آن به عنوان«تاریخ تحلیلی نیم قرن اول اسلام»نیز یاد می‌کنند.ادامه کار ترجمه را به سفارش آیت الله طالقانی،دکتر«سید محمد مهدی جعفری»بر عهده گرفت و این اثر نویسنده منصف و مطلع و مورخ مصری در هشت جلد به دست فارسی زبانان رسید.این مجموعه به زبان اصلی نیز دارای نه مجلد و 2200 صفحه است.و«فاصله زمانی جلد اول تا جلد نهم حدود بیست و چهار است».
عبد الفتاح عبد المقصود،با آن که سنّی مذهب است و در جاهایی،نه دفاع که به توجیه برخی اعمال خلفا قبل از امیر المؤمنین می‌پردازد،اما به حقیقت وجودی تابناک امام علی(علیه السلام)در کل اثر اعتراف می‌کند و این اعتراف نهفته با آن توجیه تفاوت اساسی دارد.
و خوب است در این جا بخشی از نوشته علامه امینی را که مترجم محترم در مقدمه ترجمه‌اش آورده، بیاوریم«…و اما استاد عبد الفتاح عبد المقصود با تلاش و کوششی پیگیر و طاقت فرسا،گوهرهای حقیقت را از اقیانوس بی‌انتهای شائبه‌ها بیرون آورده است.تنها اشکال این کتاب نداشتن مأخذ و منبع حقایق است و اگر آن بیانات روشن و نظرات استوار و درست را با ذکر مآخذ و منابع زینت می‌بخشید،کتابش بهترین نمونه افکار و اندیشه‌های همه جانبه می‌گردید…با وجود این، تلاشهای کنونیش نیز شایان سپاسی بی‌همتا و شکری جزیل است.»
اما ترجمه کتاب که نتیجه نحوه نگارش استادانه و ادیبانه مؤلف است،بسیار خواندنی است.زیرا صرف داستان تاریخی و استنادات خشک یک مورخ نیست،بلکه پرداخت استادانه و ادیبانه و تحلیل روشنگرانه دقیق همراه با وصفهای جالب و جذاب خواننده را مشتاق آغاز خواندن اول و پایان بردن آن در جلد هشتم در فرصت مشخص می‌کند.
به هر حال این مجموعه هشت جلدی که تاکنون چندین بار چاپ شده است ذیل عنوان کلی،هر جلد دارای عنوانهای خاصی است که به یک برهه زمانی یا وقایع تاریخی دوران امام علی(علیه السلام)می‌پردازد.
جلد اول:طلوع خورشید (زندگی امام علی(علیه السلام)در زمان پیغمبر خدا(صلی الله علیه و آله)تا رحلت آن حضرت، چگونگی خلافت ابو بکر،عمر تا وقتی که عثمان خلیفه می‌شود.) جلد دوم؛روزگار عثمان(که به بررسی شیوه زمامداری عثمان، دوره انقلاب و قتل عثمان و بیعت مردم با علی می‌پردازد.)
جلد سوم؛فاجعه جمل(به عوامل بروز این فاجعه،صحنه‌های جنگ و به مسائل پس از فرو نشستن آتش نبرد توجه دارد.)
جلد چهارم،واقعه صفین (حادثه صفین را با تمام جزئیات تجزیه و تحلیل می‌کند.)جلد پنجم،بازی حکمیت(عنوان بندی کتاب چنین است:قرآنها بر سر نیزه، حکم احمق،پیمان نامه حکمیت، حروراء(جایی است که مخالفان امام از وی جدا و به آن جا می‌روند).
جلد ششم؛غوغای نهروان (بررسی همه جانبه بلوای خوارج، تا پایان جنگ نهروان،به همراه تحلیل علل آشوب در مصر و شهادت محمد بن ابی بکر و توطئه معاویه در بصره موضوع کار این جلد است)
جلد هفتم:نظام برابری«در این جلد نویسنده کوشیده است تا درباره نظام برابری بی‌نظیری که در برنامه امام بود و اجرا کرد،شیوه روی کار آمدن امام برای اداره امور آن مردم و بالاخره در مورد تاریخ شناسی و آینده نگری امام،از دیدگاههای مختلف بحث کند.»
جلد هشتم؛غروب خورشید(این جلد عمدتا به دسیسه‌های معاویه و سپاه شام علیه علی و حکومت عادلانه او اختصاص دارد.که از جمله ماجرای تأسف انگیز حمل به انبار است و کتاب با شرح و تحلیل شهادت امام علی(علیه السلام)هنگامی که بانگ نماز بر لب دارد،پایان می‌یابد.)خوشبختانه جلد هشتم مزین به زندگی نامه مؤلف اثر شده است.
منبع : کیهان فرهنگی آذر 1380 شماره 182
